Beeldvorming over Indië in de schilderkunst: Raden Saleh
 |
| Raden Saleh in 1872, Collectie Tropenmuseum |
Raden Saleh (1811-1880), van adellijke Indische afkomst, was waarschijnlijk de eerste Indische schilder die in Europese stijl schilderde. Hij was een belangrijk schilder in zijn tijd, toen de 'Romantiek' bijzonder populair was in Europa. Raden Saleh volgde zijn kunstopleiding in Bogor en Nederland, waarna hij door Europa reisde. Hij schilderde portretten en landschappen. Na 20 jaar in Europa te hebben gewoond, keerde hij terug naar Indië.
Diponegoro, Saleh en Pieneman Een bekend werk van Raden Saleh is de gevangenneming van de Javaanse prins Diponegoro van Djokjakarta, aan het einde van de Java-oorlog (1825-1830). Het schilderij is een antwoord op dat van Nicolaas Pieneman (hangt in Rijksmuseum) dat deze gebeurtenis door Nederlandse ogen weergaf en waarop Diponegoro zich overgaf als een lafaard.
De versie van Raden Saleh geeft een heel ander beeld van de gebeurtenis; Diponegoro is duidelijk verrast over het verraad en zijn arrestatie. In werkelijkheid was Diponegoro door de Nederlanders in de val gelokt en dacht hij dat hij, leider van de opstand tegen de Nederlanders tijdens de Java-oorlog, over vrede zou gaan onderhandelen en daarna een vrijgeleide zou krijgen. In plaats daarvan werd hij gevangen genomen. Diponegoro leidde een opstand tegen de Nederlandse overheersing en wordt gezien als een van de eerste vrijheidsstrijders van Indonesië. Saleh's schilderij hangt in het Merdeka Palace Museum in Jakarta.
Pieneman schilderde zijn versie gezien van rechts, Saleh vanuit het linkeroogpunt. Pieneman laat een Diponegoro zien met een verslagen blik, in tegenstelling tot Saleh, waarin Diponegoro duidelijk boos is. Pienemans schilderij heeft als titel 'De onderwerping van prins Diponegoro', terwijl Saleh zijn schilderij 'De gevangenneming van prins Diponegoro' heeft genoemd. Op Pienemans schilderij staat Diponegoro lager in hoogte afgebeeld dan de Nederlandse soldaten. In Saleh's versie staat de prins op gelijke hoogte met de Nederlanders. Saleh beeldde de Nederlandse soldaten expres met een iets groter hoofd dan normaal af, zodat ze extra afstaken bij de beter geproportioneerde Javanen. Wellicht om de arrogantie van de Nederlanders te benadrukken, en om hen pompeus en enigszins belachelijk te laten lijken. Let ook op de triomfantelijk wapperende Nederlandse vlag op het dak bij Pieneman. Saleh bood zijn schilderij aan Koning Willem III aan in 1857. In 1978 werd het teruggegeven aan Indonesië. Diponegoro wordt gezien als een van de eerste sleutelfiguren van het beginnend Indonesisch nationalisme in het voormalig Nederlands-Indië.
Beeldvorming in een tijdperk zonder internet, telefoon, radio of televisie werd bepaald door de toen aanwezige media, zoals literatuur, kunst, muziek, kranten en tijdschriften. Een tijd die wij ons maar moeilijk kunnen voorstellen. Laten we ons mobieltje 1x thuis liggen, dan staat het zweet ons al in de klamme handjes... Het beeld dat we hebben van iets of iemand, wordt grotendeels bepaald door wat de media ons vertellen of laten zien. Daarin verschilt 2014 niets van 1800, alleen de hoeveelheid en het type media is veranderd. Nu worden we gebombardeerd met commercials, op TV, op de radio, op social media, op straat enzovoort. In de tijd van Raden Saleh waren de media alleen weggelegd voor de gegoede burgerij, de rijke mensen. Hun beeld van de oorspronkelijke Indonesische bevolking, de maatschappij en de politiek werd onder meer bepaald door de toen aanwezige media, waaronder de schilderkunst.
Beide schilderijen, van zowel Pieneman als Raden Saleh geven ons een kijkje in het verleden. Door ze naast elkaar te leggen, zien we de verschillen in beeldvorming van zowel Nederlandse als Indonesische zijde. We kunnen stellen dat beeldvorming in grote mate wordt bepaald door hen die de macht hebben over de media. Beeldvorming, zowel negatief als positief, kan eeuwenlang groeien en in stand worden gehouden. Zo zagen we bijvoorbeeld generaties lang dezelfde stereotyperingen van Indische/Molukse mensen opduiken in o.a. jeugdliteratuur, leermethodes in het voortgezet onderwijs, poëzie, romans, film, en schilderkunst. In volgende artikelen komen wij hier nog op terug. Is dat dan zo erg? Ja. Want het beeld klopt niet met de werkelijkheid en dat is ons inziens bedrog. Niets meer en niets minder.
Voor wie meer wil weten over de vergelijking tussen beide schilderijen met prins Diponegoro volgen hier wat interessante links:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/arch_0044-8613_2005_num_69_1_3934
http://historiek.net/de-gevangenneming-van-prins-diponegoro-door-generaal-de-kock-5/16058/
 |
| Arrestatie van Diponegoro, Raden Saleh, 1857 |
Het schilderij van Pieneman schilderde hij in opdracht van Luitenant Generaal Hendrik Merkus de Kock. Pieneman was zelf nog nooit in Indië geweest en had duidelijk niet veel kaas gegeten van de Javaanse mode; hij schilderde de Javanen in een wat Arabisch aandoende klederdracht, terwijl Saleh uiteraard de traditionele Javaanse klederdracht weergaf, batik en belangkong (hoofdtooi).
 | |
|
Beeldvorming in een tijdperk zonder internet, telefoon, radio of televisie werd bepaald door de toen aanwezige media, zoals literatuur, kunst, muziek, kranten en tijdschriften. Een tijd die wij ons maar moeilijk kunnen voorstellen. Laten we ons mobieltje 1x thuis liggen, dan staat het zweet ons al in de klamme handjes... Het beeld dat we hebben van iets of iemand, wordt grotendeels bepaald door wat de media ons vertellen of laten zien. Daarin verschilt 2014 niets van 1800, alleen de hoeveelheid en het type media is veranderd. Nu worden we gebombardeerd met commercials, op TV, op de radio, op social media, op straat enzovoort. In de tijd van Raden Saleh waren de media alleen weggelegd voor de gegoede burgerij, de rijke mensen. Hun beeld van de oorspronkelijke Indonesische bevolking, de maatschappij en de politiek werd onder meer bepaald door de toen aanwezige media, waaronder de schilderkunst.
Beide schilderijen, van zowel Pieneman als Raden Saleh geven ons een kijkje in het verleden. Door ze naast elkaar te leggen, zien we de verschillen in beeldvorming van zowel Nederlandse als Indonesische zijde. We kunnen stellen dat beeldvorming in grote mate wordt bepaald door hen die de macht hebben over de media. Beeldvorming, zowel negatief als positief, kan eeuwenlang groeien en in stand worden gehouden. Zo zagen we bijvoorbeeld generaties lang dezelfde stereotyperingen van Indische/Molukse mensen opduiken in o.a. jeugdliteratuur, leermethodes in het voortgezet onderwijs, poëzie, romans, film, en schilderkunst. In volgende artikelen komen wij hier nog op terug. Is dat dan zo erg? Ja. Want het beeld klopt niet met de werkelijkheid en dat is ons inziens bedrog. Niets meer en niets minder.
Voor wie meer wil weten over de vergelijking tussen beide schilderijen met prins Diponegoro volgen hier wat interessante links:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/arch_0044-8613_2005_num_69_1_3934
http://historiek.net/de-gevangenneming-van-prins-diponegoro-door-generaal-de-kock-5/16058/
